I WSTĘP

1.1. Przedmiot i zakres opracowania

Przedmiotem opracowania jest Program Ochrony Środowiska dla miasta i gminy Gryfino, położonych w zachodniej części województwa zachodniopomorskiego.

Niniejsze opracowanie prezentuje szeroko rozumianą problematykę ochrony środowiska na analizowanym terenie. Zagadnienia ochrony środowiska obejmują ochronę powietrza, wód, powierzchni ziemi, środowiska akustycznego oraz zasobów przyrodniczych. Omówienia dotyczące gospodarki odpadami zostały zawarte w odrębnym opracowaniu pod nazwą Plan Gospodarki Odpadami dla miasta i gminy Gryfino.

1.2. Potrzeba i cel opracowania

Główną misją programu ochrony środowiska jest potrzeba poprawy jakości życia człowieka. Osiągnięcie zrównoważonego rozwoju miasta i gminy to jeden z celów wszelkich działań związanych z ochroną środowiska jednak nie jedyny. O w pełni zrównoważonym rozwoju można dopiero mówić po osiągnięciu ładu:

• ekologicznego,
• społecznego,
• ekonomicznego (gospodarczego),
• przestrzennego.

Podstawowym narzędziem osiągnięcia ładu ekologicznego jest ochrona i kształtowanie środowiska przyrodniczego. Ład społeczny może być osiągnięty np. poprzez akceptację mieszkańców dla proponowanych i podejmowanych działań. Ład gospodarczy osiąga się poprzez kształtowanie odpowiedniej struktury gospodarki i ograniczanie bezrobocia. Ład przestrzenny wiąże się np. z odpowiednią lokalizacją terenów przemysłowych, mieszkaniowych, komunikacyjnych i innych.

Powyższe zasady zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska zostały uwzględnione w niniejszym opracowaniu, ze wskazaniem kierunków i hierarchii działań zmierzających do ich wprowadzenia na terenie miasta i gminy Gryfino. Do najistotniejszych wytyczonych dla miasta i gminy Gryfino celów i kierunków działań w zakresie rozwoju społeczno – gospodarczego i ochrony środowiska należą:

• racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych (zmniejszenie zużycia energii, surowców i materiałów, wzrost udziału wykorzystywanych zasobów odnawialnych, ochrona zasobów kopalin);
• ochrona powietrza, ochrona przed hałasem (zapewnienie wysokiej jakości powietrza, redukcja emisji gazów i pyłów, zminimalizowanie uciążliwego hałasu);
• ochrona wód (zapewnienie odpowiedniej jakości użytkowej wód, racjonalizacja zużycia wody, ochrona przed powodzią, właściwa gospodarka wodno-ściekowa);
• ochrona gleb;
• ochrona zasobów przyrodniczych (zachowanie zasobów przyrodniczych z uwzględnieniem ich różnorodności oraz rozwój zasobów leśnych, racjonalna eksploatacja lasów);
• prowadzenie skutecznej akcji edukacyjno-informacyjnej gwarantującej powodzenie realizacji wyżej wymienionych działań.

Realizacja zdefiniowanych ekologicznych celów strategicznych w powiązaniu z programem edukacji ekologicznej społeczeństwa powinna zapewnić miastu i gminie Gryfino rozwój zgodny z zasadami zrównoważonego rozwoju. Działania te powinny zasadniczo wpłynąć na poprawę stanu środowiska stanowiącego otoczenie człowieka, poprawę zdrowia obywateli, wzrost świadomości ekologicznej obywateli oraz usprawnienie zarządzania środowiskiem.

1.3. Podstawa prawna opracowania

Obowiązujące od 1 października 2001 roku Prawo ochrony środowiska, nakłada na zarząd gminy obowiązek opracowania  gminnego programu ochrony środowiska. Obowiązek ten jest formalną przesłanką dla utworzenia niniejszego opracowania (art. 17 ustawy Prawo Ochrony Środowiska, Dz. U. Nr 62, poz. 627 z późniejszy zmianami).

Formalną podstawą opracowania jest umowa zawarta w dniu 06.01.2004 r. pomiędzy Gminą Gryfino z siedzibą w Gryfinie, ul. 1 Maja 16, a spółką ABRYS Technika z siedzibą w Poznaniu, ul. Wiślana 46.

  Podstawę prawną opracowania niniejszego Programu Ochrony Środowiska stanowią między innymi akty prawne:

1. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska Dz. U. Nr 62, poz. 627;
2. Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu ustawy – Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz zmianie niektórych ustaw, Dz. U. Nr 132, poz. 1085; z późniejszymi zmianami;
3. Ustawa z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzeniu ścieków, Dz. U. Nr 72, poz. 747;
4. Ustawa z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, Dz. U. Nr 132, poz. 622 z późniejszymi zmianami;
5. Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie terytorialnym, Dz. U. Nr 16, poz. 95 z późniejszymi zmianami;
6. Ustawa z dnia 20 grudnia 1996 r. o gospodarce komunalnej, Dz. U. Nr 9, poz. 43;
7. Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, Dz. U. Nr 80, poz.717;
8. Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. Prawo geologiczna i górnicze, Dz. U. Nr 27, poz. 96 z późniejszymi zmianami;
9. Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne, Dz. U. Nr 115, poz. 1229;
10. Ustawa z dnia 16 października 1991 r. o ochronie przyrody, Dz. U. Nr 114, poz. 492;
11. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 września 2002 r., w sprawie określenia rodzaju przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko oraz szczegółowych kryteriów związanych z kwalifikowaniem przedsięwzięć do sporządzenia raportu oddziaływania na środowisko, Dz. U. Nr 179, poz. 1490;
12. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 18 grudnia 2001 r., zmieniające rozporządzenie w sprawie opłat za korzystanie za środowiska, Dz. U. Nr 151, poz. 1703;
13. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 21 marca 2002 r., w sprawie dopuszczalnych stężeń metali ciężkich zanieczyszczających glebę, Dz. U. Nr 37, poz. 344;
14. Rozporządzenie Ministra Środowiska, Zasobów Naturalnych i Rolnictwa z dnia 11 sierpnia 1998 r., w sprawie szczegółowych zasad ochrony przed promieniowaniem szkodliwym dla ludzi i środowiska, Dz. U. Nr 107, poz. 676;
15. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 6 czerwca 2002 r., w sprawie dopuszczalnych poziomów niektórych substancji w powietrzu, alarmowych poziomów niektórych substancji w powietrzu oraz marginesów tolerancji dla dopuszczalnych poziomów niektórych substancji, Dz. U. Nr 87, poz. 796;
16. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 6 czerwca 2002 r., w sprawie oceny poziomów substancji w powietrzu, Dz. U. Nr 87, poz. 798;
17. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 13 maja 1998 r., w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku, Dz. U. Nr 66, poz. 436;
18. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 stycznia 2002 r., w sprawie wartości progowych poziomów hałasu, Dz. U. Nr 8, poz. 81;
19. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 sierpnia 2001 r., w sprawie określenia rodzaju siedlisk przyrodniczych podlegających ochronie, Dz. U. Nr 92, poz. 1029;
20. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 września 2001 r., w sprawie listy gatunków roślin rodzimych dziko występujących objętych ochroną gatunkową ścisłą, częściową oraz zakazów właściwych dla tych gatunków i odstępstw od tych zakazów, Dz. U. Nr 106, poz. 1167;
21. Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 8 maja 2003 r., w sprawie przyjęcia „Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2003 – 2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007 – 2010”, M. P. Nr 33, poz. 433;
22. Dyrektywa Rady 75/442/EEC z dnia 15 lipca 1975 r., w sprawie odpadów znowelizowana dyrektywą Rady 91/3156/EEC, dyrektywą Rady 91/692/EEC oraz decyzją Komisji 96/350/EC;
23. Dyrektywa Rady 94/96/WE z dnia 27 września 1996 r., w sprawie oceny i zarządzania jakością powietrza;
24. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 94/62/WE z dnia 20 grudnia 1994 r., w sprawie opakowań i odpadów z opakowań, zmieniona decyzją Komisji 99/42/WE i decyzją Komisji 1999/177/WE;
25. Dyrektywa Rady 96/61/Weź dnia 24 września 1996 r., w sprawie zintegrowanego zapobiegania i ograniczania zanieczyszczeń (IPPC);

1.4. Terminologia

Program ochrony środowiska wymusza na wszystkich uczestnikach procesów decyzyjnych i inwestycyjnych zastosowanie jednakowej terminologii dotyczącej całokształtu ochrony środowiska. Poniżej podane zostały znaczenia zwrotów użytych w opracowaniu.

1.4.1. Terminologia z zakresu rozwoju zrównoważonego

Ochrona środowiska - rozumie się przez to podjęcie lub zaniechanie działań, umożliwiających zachowanie lub przywracanie równowagi przyrodniczej; ochrona ta polega w szczególności na:

• racjonalnym kształtowaniu środowiska i gospodarowaniu zasobami środowiska zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju,
• przeciwdziałaniu zanieczyszczeniom,
• przywracaniu elementów przyrodniczych do stanu właściwego.

Równowaga przyrodnicza - jest to taki stan, w którym na określonym obszarze istnieje równowaga we wzajemnym oddziaływaniu: człowieka, składników przyrody żywej i układu warunków siedliskowych tworzonych przez składniki przyrody nieożywionej.

Środowisko – rozumie się przez to ogół elementów przyrodniczych, w tym także przekształconych w wyniku działalności człowieka, a w szczególności powierzchnię ziemi, kopaliny, wody, powietrze, zwierzęta i rośliny, krajobraz oraz klimat.

Zrównoważony rozwój - rozumie się przez to taki rozwój społeczno-gospodarczy,  w którym następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń.

1.4.2. Terminologia z zakresu ochrony środowiska

Emisja – rozumie się przez to wprowadzane bezpośrednio lub pośrednio, w wyniku działalności człowieka, do powietrza, wody, gleby lub ziemi:

• substancje,
• energie, takie jak ciepło, hałas, wibracje lub pola elektromagnetyczne.

Hałas rozumie się przez to dźwięki o częstotliwościach od 16 Hz do 16 000 Hz.

Obszar chronionego krajobrazu jest terenem chronionym ze względu na wyróżniające się krajobrazowo tereny o zróżnicowanych ekosystemach, wartościowe  w szczególności ze względu na możliwości zaspokajania potrzeb związanych  z masową turystyką i wypoczynkiem lub istniejące albo odtwarzane korytarze ekologiczne. Celem tworzenia obszarów chronionego krajobrazu może być w szczególności zapewnienie powiązania terenów poddanych ochronie w system obszarów chronionych.

Oddziaływanie na środowisko rozumie się przez to również oddziaływanie na zdrowie ludzi.

Organ ochrony środowiska – rozumie się przez to organy administracji powołane do wykonywania zadań publicznych z zakresu ochrony środowiska, stosownie do ich właściwości określonej w tytule VII w dziale I Prawa ochrony środowiska.

Organizacja ekologiczna –rozumie się przez to organizacje społeczne, których statutowym celem jest ochrona środowiska.

Pomnik przyrody – to pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupienia o szczególnej wartości naukowej, kulturowej, historyczno-pamiątkowej i krajobrazowej odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, w szczególności sędziwe i okazałych rozmiarów drzewa i krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe, jaskinie.

Poważna awaria – rozumie się przez to zdarzenie, w szczególności emisję, pożar lub eksplozję, powstałe w trakcie procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, w których występuje jedna lub więcej niebezpiecznych substancji, prowadzące do natychmiastowego powstania zagrożenia życia lub zdrowia ludzi lub środowiska lub powstania takiego zagrożenia z opóźnieniem.

Powierzchnia ziemi rozumie się przez to naturalne ukształtowanie terenu, glebę oraz znajdującą się pod nią ziemię do głębokości oddziaływania człowieka, z tym że pojęcie „gleba” oznacza górną warstwę litosfery, złożoną z części mineralnych, materii organicznej, wody, powietrza i organizmów, obejmującą wierzchnią warstwę gleby  i podglebie.

Powietrze rozumie się przez to powietrze znajdujące się w troposferze, z wyłączeniem wnętrz budynków i miejsc pracy.

Poziom hałasu – rozumie się przez to równoważny poziom dźwięku A wyrażony  w decybelach (dB).

Poziom substancji w powietrzu rozumie się przez to stężenie substancji w powietrzu w odniesieniu do ustalonego czasu lub opad takiej substancji w odniesieniu do ustalonego czasu i powierzchni.

Pozwolenie, bez podania jego rodzaju – rozumie się przez to pozwolenie na wprowadzanie do środowiska substancji lub energii, o którym mowa w art. 181 ust. 1 Prawa ochrony środowiska.

Standardy emisyjne – rozumie się przez to dopuszczalne wielkości emisji.

Substancja niebezpieczna – rozumie się przez to jedną lub więcej substancji albo mieszaniny substancji, które ze względu na swoje właściwości chemiczne, biologiczne lub promieniotwórcze mogą, w razie nieprawidłowego obchodzenia się z nimi, spowodować zagrożenie życia lub zdrowia ludzi lub środowiska; substancją niebezpieczną może być surowiec, produkt, półprodukt, odpad, a także substancja powstała w wyniku awarii.

Użytki ekologiczne – rozumie się przez to zasługujące na ochronę „pozostałości ekosystemów mających znaczenie dla zachowania unikatowych typów środowisk i ich zasobów genowych”. Należą do nich: torfowiska, bagna, nieużytkowane łąki i sady, drobne zbiorniki śródpolne i śródleśne, kępy drzew i krzewów, skarpy, jary i wąwozy, trzcinowiska itp.

Wielkość emisji rozumie się przez to rodzaj i ilość wprowadzanych substancji lub energii w określonym czasie oraz stężenia lub poziomy substancji lub energii, w szczególności w gazach odlotowych, wprowadzanych ściekach oraz wytwarzanych odpadach.

Zakład – rozumie się przez to jedną lub kilka instalacji wraz z terenem, do którego prowadzący instalacje posiada tytuł prawny, oraz znajdującymi się na nim urządzeniami.

Zanieczyszczenie – rozumie się przez to emisję, która jest szkodliwa dla zdrowia ludzi lub stanu środowiska, powoduje szkodę w dobrach materialnych, pogarsza walory estetyczne środowiska lub koliduje z innymi, uzasadnionymi sposobami korzystania ze środowiska.

1.4.3. Terminologia z zakresu gospodarki wodno-ściekowej

Ścieki – rozumie się przez to wprowadzane do wód lub do ziemi:

• wody zużyte na cele bytowe lub gospodarcze,
• ciekłe odchody zwierzęce, z wyjątkiem gnojówki i gnojowicy przeznaczonych do rolniczego wykorzystania w sposób i na zasadach określonych w przepisach o nawozach i nawożeniu,
• wody opadowe lub roztopowe, ujęte w systemy kanalizacyjne, pochodzące z powierzchni zanieczyszczonych, w tym z centrów miast, terenów przemysłowych i składowych, baz transportowych oraz dróg i parkingów o trwałej nawierzchni,
• wody odciekowe ze składowisk odpadów, wykorzystane solanki, wody lecznicze i termalne,
• wody pochodzące z odwodnienia zakładów górniczych, z wyjątkiem wód wprowadzanych do górotworu, jeżeli rodzaje i ilość substancji zawartych w wodzie wprowadzanej do górotworu są tożsame z rodzajami i ilością zawartymi w pobranej wodzie,
• wody wykorzystane, odprowadzane z obiektów gospodarki rybackiej, jeżeli występują w nich nowe substancje lub zwiększone zostaną ilości substancji  w stosunku do zawartych w pobranej wodzie.

Ścieki bytowe – rozumie się przez to ścieki z budynków przeznaczonych na pobyt ludzi,  z osiedli mieszkaniowych oraz z terenów usługowych, powstające w szczególności  w wyniku ludzkiego metabolizmu oraz funkcjonowania gospodarstw domowych.

Ścieki komunalne – rozumie się przez to ścieki bytowe lub mieszaninę ścieków bytowych ze ściekami przemysłowymi albo wodami opadowymi lub roztopowymi.

Ścieki przemysłowe – rozumie się przez to ścieki odprowadzane z terenów, na których prowadzi się działalność handlową lub przemysłową albo składową, niebędące ściekami bytowymi lub wodami opadowymi.

Instalacje – przez to rozumie się:

• stacjonarne urządzenie techniczne,
• zespół stacjonarnych urządzeń technicznych powiązanych technologicznie, do których tytułem prawnym dysponuje ten sam podmiot i położonych na terenie jednego zakładu,
• obiekty budowlane nie będące urządzeniami technicznymi ani ich zespołami, których eksploatacja może spowodować emisję.

Przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne – przedsiębiorca w rozumieniu przepisów o działalności gospodarczej, który prowadzi działalność gospodarczą w zakresie zbiorowego zaopatrzenia w wodę lub zbiorowego odprowadzania ścieków, oraz gminne jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej, prowadzące tego rodzaju działalność.

Urządzenia wodne - rozumie się przez to urządzenia służące kształtowaniu zasobów wodnych oraz korzystaniu z nich, a w szczególności:

• budowle: piętrzące, upustowe, przeciwpowodziowe i regulacyjne, a także kanały   i rowy,
• obiekty zbiorników i stopni wodnych,
• stawy,
• obiekty służące do ujmowania wód powierzchniowych oraz podziemnych,
• obiekty energetyki wodnej,
• wyloty urządzeń kanalizacyjnych służące do wprowadzania ścieków do wód,
• stałe urządzenia służące do połowu ryb lub do pozyskiwania innych organizmów wodnych,
• mury oporowe, bulwary, nabrzeża, pomosty, przystanie, kąpieliska,
• stałe urządzenia służące do dokonywania przewozów międzybrzegowych.

Zanieczyszczenie – rozumie się przez to emisję, która jest szkodliwa dla zdrowia ludzi lub stanu środowiska, powoduje szkodę w dobrach materialnych, pogarsza walory estetyczne środowiska lub koliduje z innymi, uzasadnionymi sposobami korzystania ze środowiska.

Eutrofizacja – rozumie się przez to wzbogacanie wody biogenami, w szczególności związkami azotu lub fosforu, powodującymi przyspieszony wzrost glonów oraz wyższych form życia roślinnego, w wyniku którego następują niepożądane zakłócenia biologicznych stosunków w środowisku wodnym oraz pogorszenie jakości tych wód.

Sieć – przewody wodociągowe lub kanalizacyjne wraz z uzbrojeniem i urządzeniami, którymi dostarczana jest woda lub którymi odprowadzane są ścieki, będące w posiadaniu przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjnego.

Urządzenia kanalizacyjne – sieci kanalizacyjne, wyloty urządzeń kanalizacyjnych służących do wprowadzania ścieków do wód lub do ziemi oraz urządzenia podczyszczające i oczyszczające ścieki oraz przepompownie ścieków.

Urządzenia wodociągowe – ujęcia wód powierzchniowych i podziemnych, studnie publiczne, urządzenia służące do magazynowania i uzdatniania wód, sieci wodociągowe, urządzenia regulujące ciśnienie wody.

Przyłącze kanalizacyjne – odcinek przewodu łączącego wewnętrzną instalację kanalizacyjną w nieruchomości odbiorcy usług z siecią kanalizacyjną, za pierwszą studzienką, licząc od strony budynku, a w przypadku jej braku - od granicy nieruchomości.

Urządzenie pomiarowe – przyrząd pomiarowy mierzący ilość odprowadzanych ścieków, znajdujący się na przyłączu kanalizacyjnym.

Przyłącze wodociągowe – odcinek przewodu łączącego sieć wodociągową   z wewnętrzną instalacją wodociągową w nieruchomości odbiorcy usług wraz   z zaworem za wodomierzem głównym.

1.5. Indeks skrótów stosowanych w opracowaniu

• BAT – Najlepsze dostępne techniki
• GFOŚ i GW – Gminny Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
• GUS – Główny Urząd Statystyczny
• IMGW – Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej
• IOŚ – Inspekcja Ochrony Środowiska
• IPPC – Dyrektywa w sprawie zintegrowanego zapobiegania i ograniczania  zanieczyszczeń
• KDPR – Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej
• LP – Lasy Państwowe
• LCA – Cykl życia produktu
• NBP – Narodowy Bank Polski
• NFOŚ i GW – Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
• NSEE – Narodowa Strategia Edukacji Ekologicznej
• PFOŚ i GW – Powiatowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki i Wodnej
• PIG – Państwowy Instytut Geologiczny
• PPISE – Państwowa Powiatowa Inspekcja Sanitarno Epidemiologiczna
• PPOŚ – Powiatowy Program Ochrony Środowiska
• PZŁ – Polski Związek Łowiecki
• RDLP – Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych
• RZGW – Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej
• UE – Unia Europejska
• US – Urząd Statystyczny
• WFOŚ i GW – Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
• WIOŚ – Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska
• ZZM i UW – Zachodniopomorski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych
• ZE – Zespół Elektrowni

1.6. Wykorzystane materiały  

1. Atlas jezior Polski tom I, Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Bogucki, Wydawnictwo Naukowe, Poznań, 1996r.;
2. Bilans Zasobów i Kopalin Wód Podziemnych w Polsce wg stanu na 31 XII 2001 r., Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa, 2002 r.;
3. Geografia Fizyczna Polski, Jerzy Kondracki, Wydanie IV, Państwowe Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 1988 r.;
4. Geografia Polski Mezoregiony Fizyczno – Geograficzne, Jerzy Kondracki, Państwowe Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 1994 r.;
5. Jeziora Zachodniopomorskie. Zarys Faktografii, Akademia Rolnicza w Szczecinie, 2000 r.;
6. Ocena poziomów substancji w powietrzu oraz wyniki klasyfikacji stref województwa zachodniopomorskiego za 2002 rok, IOŚ, WIOŚ w Szczecinie, 2003 r.;
7. Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Gryfińskiego, Abrys Technika  Sp. z o.o., Poznań, wrzesień 2003 r.
8. Program Ochrony Środowiska Województwa Zachodniopomorskiego, Zespół Autorski Regionalnego Biura Gospodarki Przestrzennej Województwa Zachodniopomorskiego w Szczecinie, Szczecin, 2002 r.;
9. Raport o stanie ochrony przyrody w województwie zachodniopomorskim ze wskazaniem na potrzeby Wojewódzkiego, Powiatowych i Gminnych Sejmików Samorządowych, Wojewódzka Komisja Ochrony Przyrody w Szczecinie, Szczecin, 1998 r.;
10. Raport o stanie środowiska w województwie zachodniopomorskim w roku 2000, WIOŚ w Szczecinie, 2001 r.;
11. Raport z kontroli i informacja o źródłach zanieczyszczeń środowiska w powiatach województwa zachodniopomorskiego w roku 2001, WIOŚ w Szczecinie, 2002 r.;
12. Rocznik statystyczny ochrony środowiska 1999 r.;
13. Rocznik statystyczny ochrony środowiska 2000 r.;
14. Rocznik statystyczny ochrony środowiska 2001 r.;
15. Rocznik statystyczny ochrony środowiska 2002 r.;
16. Rocznik statystyczny województwa zachodniopomorskiego 2001r., Urząd Statystyczny w Szczecinie, Szczecin, 2001 r.;
17. Stan Środowiska w Polsce – raport PIOŚ, Biblioteka Monitoringu, Warszawa, 1998 r.;
18. Strategia rozwoju miasta i gminy Gryfino, Regionalne Centrum Doradztwa Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich, Barzkowice, 2000 r.;
19. Strategia rozwoju społeczno gospodarczego 2001 – 2010 „Powiat Gryfiński”, Agencja Promocyjno – Wydawnicza UNIGRAF, Bydgoszcz, 2002 r.;
20. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Gryfino, Regionalne Biuro Gospodarki Przestrzennej, Szczecin, 2000 r.;
21. Wytyczne do sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym, Ministerstwo Środowiska, Warszawa, 2002 r.;
22. Zmiana studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gryfino, Admaster Biuro Architektoniczne Sp. z o.o., Szczecin, 2002 r.;

Przy tworzeniu opracowania wykorzystano materiały i informacje z Urzędu Miasta i Gminy Gryfino oraz dane dotyczące poszczególnych elementów programu uzyskane w jednostkach i podmiotach gospodarczych działających na omawianym terenie.