IV. OCENA I ANALIZA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO GMINY

4.1. Rzeźba terenu

4.1.1. Charakterystyka rzeźby terenu

Cały obszar miasta i gminy Gryfino należy uznać pod względem morfologicznym do terenów urozmaiconych. Jego obecne ukształtowanie jest wynikiem zlodowacenia pomorskiego i pozostawionych wówczas utworów lodowcowych. Pod względem ukształtowania terenu obszar Gminy Gryfino dzieli się na dwie zróżnicowane jednostki fizycznogeograficzne: Dolinę Dolnej Odry i Równinę Wełtyńską. Na terenie tych jednostek występują obszary o wysokich walorach krajobrazowych, na które składają się: urozmaicona rzeźba terenu, zróżnicowana roślinność i wody powierzchniowe.

Najwyższym punktem gminy jest wzgórze leżące na zachód od Włodkowic, na granicy gminy – 70 m npm. Najniżej położone są łąki w północnej części Międzyodrza. Podczas gdy poziom Odry wynosi tu 0,1 m n.p.m., to na tych łąkach notuje się depresję sięgającą –0,3 m. Średnia wysokość terenu gminy wynosi około 30 m n.p.m.

4.1.2. Przekształcenia rzeźby terenu i przypowierzchniowej warstwy skorupy ziemskiej

Na terenie gminy Gryfino do działalności przeobrażających teren, należy przede wszystkim intensywne użytkowanie rolnicze na obszarach wiejskich gminy oraz punktowa lokalna eksploatacja piasków w miejscowości Wełtyń. Do przeobrażonych terenów należy także eksploatowane składowisko odpadów.

Użytkowanie rolnicze niesie jednak mniejsze zagrożenie, niż eksploatacja surowców kopalnych. Łatwiejsza do realizacji jest również rekultywacja terenów rolniczych, najczęściej stosowaną metodą jest zalesianie słabych gruntów.

Jakakolwiek eksploatacja złóż powoduje znaczne zmiany w przypowierzchniowej warstwie skorupy ziemskiej, między innymi w postaci znacznych obszarów wyłączonych z użytkowania (grunty zdewastowane i zdegradowane). Intensywna eksploatacja złóż kruszyw mineralnych powoduje zmiany w ukształtowaniu terenu w postaci pozostawionych dołów wyrobiskowych i hałd w miejscach wydobywania, natomiast w trakcie prowadzonych robót instalacje służące do wydobywania kruszyw tworzą tzw. „krajobraz księżycowy”, co burzy harmonię krajobrazu.

 Każdy przedsiębiorca wydobywający ze złoża kopalinę, po jej wydobyciu zobowiązany jest do przeprowadzenia rekultywacji terenu kopalni, zgodnie z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego gminy oraz ustawą o ochronie gruntów leśnych i rolnych. Prowadzone prace rekultywacyjne po zakończonej eksploatacji w niewielkim stopniu łagodzą przeobrażenia spowodowane wydobywaniem kopalin.

Do innych czynników mogących wpłynąć na przekształcenia w rzeźbie terenu zaliczyć należy powodzie nawiedzające tereny leżące nad Odrą. Degradacji wówczas ulegają głównie gleby i użytki rolnicze tych terenów.

4.2. Litologia

Powierzchnia terenu została ukształtowana w wyniku nakładania się szeregu procesów morfogenetycznych głównie w plejstocenie i holocenie. Oznacza to, że ukształtowanie powierzchni ma charakter poligenetyczny o specyficznym dla gminy przestrzennym układzie form terenu.

4.2.1. Budowa geologiczna

Budowa geologiczna północnej części powiatu gryfińskiego, jak i prawie całego obszaru Niecki Szczecińskiej, należy do słabo rozpoznanych. Dotyczy to głównie podłoża czwartorzędu.

      Gmina położona jest w obrębie Niecki Szczecińskiej (Synklinarium Szczecińskie), która wypełniona jest osadami jurajskimi i kredowymi. Obszar gminy zajmuje najdalej na zachód wysuniętą część niecki. Na nią przedłuża się antyklina Choszczna, która przechodzi słabo zaznaczając się w synklinę wzdłuż osi Pyrzyce – Gryfino. Miąższość osadów podłoża maleje na południe od Gryfina i tam napotyka się na coraz starsze stratygraficznie piętra kredy – alb, ceramon i turon. Najstarszymi są osady kredowe występujące niekiedy wprost pod czwartorzędem (okolice Pniewa). Przeważają młodsze piętra kredy – koniak, kampon, mastyrycht. Najpłycej utwory kredowe występują na terenie Gryfina, gdzie być może były nawet eksploatowane w istniejących tu przed kilkudziesięciu laty kamieniołomach.

      W kierunkach północnym, wschodnim i południowym obserwuje się obniżenie powierzchni stropowej kredy w podłożu utworów czwartorzędowych. W kierunkach tych na osadach kredowych zalegają utwory oligoceńskie, później mioceńskie (północno-wschodnia i południowa część regionu).

Oligocen wykształcony jest przeważnie w postaci iłów septariowych i piasków glaukonitowych o miąższości 2 – 40 metrów (oligocen dolny). Iły septariowe są utworami kulistymi iłów tłustych. Septarie, będące wytworem wód krążących w iłach są z zewnątrz zwarte, wewnątrz zaś mają liczne szczeliny ułożone promieniście, na których występują kryształy gipsu, niekiedy kalcytu i pirytu.

Ił septariowy oznacza maksymalną głębokość Morza Oligoceńskiego. Leżące na ile piaski oznaczają spłycenie tego morza, ustępującego z tego terenu. W piaskach glaukonitowych występują liczne soczewkowate konkrecje fosforanowe. Miocen reprezentowany jest głównie przez osady frakcji limnicznej burowęglowej.

4.2.2. Zasoby kopalin

Według „Bilansu zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce wg stanu na 31 XII 2001 r., na terenie gminy występują udokumentowane złoża kruszyw naturalnych. Zestawienie ilości złóż na terenie gminy oraz sposobu ich zagospodarowania przedstawia tabela 23.

Zasoby surowców naturalnych gminy Gryfino						T a b e l a  23
Lp	Wyszczególnienie		Stan zagospodarowania złoża	Zasoby		Wydobycie
				geologiczne bilansowe	przemysłowe
Kruszywo naturalne [tys. t]
1.		Radziszewo	R	1250	-	-
2.		Wełtyń	R	275	-	-
		OGÓŁEM		1525	-	-

Źródło: „Powiatowy Program Ochrony Środowiska” 2003, Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce, Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa 2002, informacje z Urzędu Miasta i Gminy,

Skróty literowe stanu zagospodarowania zasobów w wykazanych złożach oznaczają:

R – złoże o zasobach rozpoznanych szczegółowo

Złoże „Wełtyń”

Złoże „Wełtyń” jest zlokalizowane w miejscowości Wełtyń. Ma ono wyznaczony obszar i teren górniczy o powierzchni 18 263 m². Koncesję na wydobywanie kruszywa naturalnego z tego złoża posiada Firma Handlowo – Usługowa „POLSTAR” S.C. z siedzibą w Wełtyniu. Przedsiębiorca wydobywający ze złoża kopalinę, po jej wydobyciu zobowiązany jest do przeprowadzenia rekultywacji terenu kopalni, zgodnie z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego gminy oraz ustawą o ochronie gruntów leśnych i rolnych.

Dalsze prace związane z poszukiwaniem, badaniem i eksploatacją złóż kruszyw naturalnych oraz innych zasobów złóż, w ramach których wykonywane są wiercenia, pomiary geodezyjne, prace laboratoryjne oraz dokumentacje geologiczne złóż, regulowane są poprzez koncesje w zakresie poszukiwania i rozpoznania złoża, eksploatacji złoża lub jego rekultywacji.

4.3. Gleby

Gleby regionu Gryfina są utworami młodymi, powstałymi głównie z materiałów polodowcowych, które przeszły ewolucję od gleb tundrowych, poprzez leśne do współczesnych kształtowanych przez uprawę.

Dominują gleby bielicowo - piaskowe wytworzone z piasków luźnych, słabo gliniastych i gliniastych oraz bielice powstałe z utworów pyłowych wodnego pochodzenia.

Pierwsza grupa bielic zajęta jest w znacznej mierze przez lasy. Równinę Wełtyńską pokrywają cięższe gleby bielicowe i częściowo gleby brunatne leśne na glinie piaszczystej. W dolinie Odry i basenach pojeziernych występują gleby bagienne powstałe zazwyczaj w wyniku procesów torfotwórczych, a po odwodnieniu torfowisk - procesów murszotwórczych (gleby torfowe, torfowo - murszowe, murszowe). Gleby pozostają w ścisłym związku z użytkowaniem ziemi. Ma to swój wyraz w określeniu gleb wg klas bonitacyjnych.

Na obszarze gminy Gryfino występują prawie wszystkie klasy gleb, za wyjątkiem pierwszej dla gruntów ornych oraz pierwszej i drugiej dla użytków zielonych. Wśród gruntów ornych dominują gleby średnie (IVa, IVb) i dobre (IIIa, IIIb) zajmujące łącznie około 83% powierzchni. Wśród użytków zielonych przeważają gleby średnie i słabe ( IV, V) – 40% powierzchni użytków zielonych. Użytki zielone dobrej jakości nie występują. Ogólne warunki przyrodniczo – glebowe są korzystne dla produkcji rolnej.

4.3.1. Degradacja naturalna gleb

W związku z polodowcowym ukształtowaniem terenu zjawiska erozji gleb obserwuje się na bardziej nachylonych terenach. Jej natężenie zależy od długości i spadku zbocza. Im teren jest bardziej pofalowany i poprzecinany dolinami rzecznymi, tym spływ wody jest szybszy. Natężenie erozji jest wprost proporcjonalne do spadku i długości zbocza, przy czym wpływ spadku jest większy od wpływu długości zbocza. Z tego względu sposób uprawy powinno się dostosować do spadku terenu. Najbardziej niebezpieczna, z uwagi na ułatwianie spływu, jest orka z góry w dół zbocza.

Istotne znaczenie ma również dobór roślin uprawnych (od niego zależy osłona, jaką zapewniają glebie rośliny), a także częstotliwość orek i innych zabiegów agrotechnicznych. Rośliny wieloletnie (np. trawy, lucerna) zabezpieczają nawet przed silnym spływem powierzchniowym. Mniej chronią glebę rośliny ozime jak żyto, rzepak, jeszcze mniej zboża jare, osłaniające przed spływem letnim. Szczególne zagrożenie stwarza również uprawa roślin, które w okresie silnych opadów nie osłaniają wystarczająco gleb, np. kukurydza, tytoń, buraki cukrowe, ziemniaki. Przyczyniają się one do znacznych spływów powierzchniowych z tych terenów.

Wśród upraw dominujących na terenie gminy są zboża (głównie pszenica), rośliny strączkowe przemysłowe oraz rzepak. Wybór rodzaju upraw związany jest z występowaniem gleb najbardziej wartościowych pod względem przydatności rolniczej. Przy uprawach należy zwrócić uwagę na dobór zabiegów agrotechnicznych. Powinny one zabezpieczać cenne obszary rolnicze przed nadmierną erozją.

Na obniżenie wartości bonitacyjnych gleb narażone są również użytkowane rolniczo tereny zalewowe Odry. W czasie występowania wód z brzegów rzeki dochodzi do podmakania tych terenów, a powolny spływ wody doliną rzeki powoduje wypłukiwanie cennych składników gleb.

4.3.2. Degradacja chemiczna gleb

Na terenie gminy Gryfino pod względem odczynu gleb przeważają gleby o odczynie obojętnym. Nie mniej jednak wyniki badań wskazują na podwyższoną kwasowość gleb pozostałych. Kwasowość jest ważnym wskaźnikiem degradacji gleb uprawnych. Nadmierna kwasowość najczęściej jest powodowana przez naturalne czynniki klimatyczno – glebowe, w mniejszym stopniu przez zanieczyszczenia kwasotwórcze powstające przez zanieczyszczenia przemysłowe i komunikacyjne lub przez niektóre nawozy. Biorąc pod uwagę skalę kwasowości gleb pozostałych gmin powiatu gryfińskiego, miasto i gmina Gryfino charakteryzuje się przeciętną klasą kwasowości.

W latach 1998 – 2003 Stacja Chemiczno – Rolnicza Oddział w Szczecinie prowadziła badania gleb na zawartość makroelementów. Wyniki badań przedstawia tabela 24.

Odczyn gleb użytkowanych rolniczo oraz potrzeby wapnowania (w % powierzchni użytków rolnych) w latach 1998 – 2003										T a b e l a  24
Gmina/ Miejscowość	Ilość prób	Odczyn (pH) gleby					Potrzeby wapnowania
		bardzo kwaśny	kwaśny	lekko kwaśny	obojętny	zasa dowy	konie czne	potrze bne	wska zane		ograni czone	zbędne
Gryfino	1859	193	259	502	520	385	208	132	151		234	1134
Udział %	100%	10%	14%	27%	28%	21%	11%	7%	8%		13%	61%

Źródło: Wyniki badań gleb na zawartość makroelementów; Stacja Chemiczno – Rolnicza Oddział w Szczecinie

  Degradacja gleb poprzez zanieczyszczenie metalami ciężkimi ma istotny wpływ na ich jakość. Każdy rodzaj gleby zawiera naturalną ilość metali ciężkich. Na podstawie badań prowadzonych przez Instytut Upraw, Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach stwierdza się brak danych o podwyższonej zawartości metali ciężkich w glebach powiatu gryfińskiego. W odniesieniu do gminy można więc przyjąć, iż zawartość metali ciężkich mieści się w naturalnych i dopuszczalnych ilościach.

4.4. Wody podziemne

4.4.1. Charakterystyka ogólna

Na terenie całego powiatu gryfińskiego, tak więc i na terenie gminy Gryfino, zasoby wód podziemnych o znaczeniu użytkowym występują w utworach czwartorzędowych oraz trzeciorzędowych.

Istotne znaczenie użytkowe posiada pierwszy poziom wodonośny w utworach czwartorzędowych, który kształtuje się nawiązując do ukształtowania powierzchni, geologii i sieci wód powierzchniowych. Głębokość występowania warstwy wodonośnej waha się najczęściej od 10 – 60 m lokalnie do 100 m. Zdarza się, brak warstwy wodonośnej do głębokości 120 – 160 m. Wydajność typowego otworu studziennego waha się od 10 do 120 m³/h.

4.4.2. Główne zbiorniki wód podziemnych

Obszar miasta i gminy Gryfino nie obejmuje swoim zasięgiem żadnych z granic Głównych Zbiorników Wód Podziemnych (GZWP). Najbliższym Zbiornikiem tego obszaru jest Główny Zbiornik Wód Podziemnych Q_KM w ośrodku porowym w piętrze czwartorzędowym, znajdujący się na zachód od miasta Szczecina (wg. Państwowego Instytutu Geologicznego). Obejmuje on zbiorniki o różnej genezie: doliny kopalnej i międzymorenowy.

W podregionie doliny dolnej Odry znajduje się zbiornik wód podziemnych o powierzchni 133 km² i zasobach wody szacowanych na ok. 38,4 tys. m³/d.

W regionie Gryfina występują podziemne wody mineralne oraz złoża wód termalnych. Zasoby wód mineralnych i złoża wód termalnych są mocnymi stronami gminy Gryfino.

4.4.3. Wody gruntowe

Wody gruntowe pierwszego poziomu występują na różnych głębokościach w zależności od ukształtowania terenu i materiału, z którego składa się jego podłoże. W gruntach torfowych i w obniżeniach terenu, wody występują na powierzchni lub też pod powierzchnią. Obszar gminy położony jest w dwóch podregionach hydrogeologicznych. W podregionach doliny dolnej Odry poziom wodonośny występuje na głębokości od kilku do kilkunastu metrów p.p.m. Wydajność eksploatacyjna tych złóż wody wynosi średnio ok. 100 m³/h. Natomiast w podregionie Gryfino – Żelisławiec – Banie poziom wodonośny występuje na głębokości 5 – 40 m. p.p.m. Wydajność tych warstw waha się w granicach od kilku do 50 m³/d.

W 2000 roku, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Szczecinie (WIOŚ Szczecin), sporządził „Raport o stanie środowiska województwa zachodniopomorskiego”. W tym opracowaniu przedstawiono ocenę jakości wód gruntowych, wykonaną na podstawie badań przeprowadzonych w roku 2000. Do wód gruntowych zaliczono poziomy wodonośne o swobodnym zwierciadle wody. W województwie zachodniopomorskim poziom ten jest reprezentowany przez 25 punktów. Jeden z nich znajduje się na terenie miasta Gryfina, ma on nadany nr punktu sieci Gryfino S - 1 „948”. Dla tego punktu jakość wód gruntowych wykazała klasę Ib co było niezmienne według przeprowadzonych badań w latach 1996 – 2000. Klasa Ib to klasa o wysokiej jakości wód. Ocenę jakości wód przeprowadzono w oparciu o Klasyfikację jakości zwykłych wód podziemnych dla potrzeb monitoringu na podstawie oceny wskaźników fizycznych i chemicznych.

4.4.4. Źródła i tendencje przeobrażeń wód podziemnych

Wody podziemne w porównaniu z wodami powierzchniowymi ulegają przeobrażeniom antropogenicznym w stopniu niewielkim. Jednak nie należy bagatelizować procesów zanieczyszczeń wód podziemnych. Podstawową rolę pełnią tu uwarunkowania naturalne samego zbiornika, w głównej mierze stopień jego izolacji, a tym samym podatność i wrażliwość na zanieczyszczenia. Do głównych czynników wpływających na pogorszenie stanu wód podziemnych należy eutrofizacja powierzchniowych warstw litosfery, związana z nadmiernym nawożeniem i intensyfikacją gospodarki rolnej. Spływające związki azotu (amonowego, azotynowego) przenikają zwłaszcza do płycej położonych zasobów wód podziemnych powodując ich degradację. Ponadto na typowe antropogeniczne zanieczyszczenia nakładają się zanieczyszczenia typowo naturalne np. podwyższone stężenia chlorków.

4.4.4.1. Miejsca poboru wód podziemnych jako źródła przeobrażeń

Na terenie miasta i gminy Gryfino zlokalizowanych jest 13 ujęć wody podziemnej. Poprzez korzystanie z zasobów wód podziemnych doprowadza się do ingerencji w środowisko przyrodnicze i powoduje się pewne zmiany dotyczące zmniejszenia pokładów wody, obniżenia jakości wody itp. Wody pobierane w gminie Gryfino, pochodzą głównie z zasobów wody podziemnej utworów czwartorzędowych i stosowane są najczęściej do celów bytowo - gospodarczych mieszkańców. W celu ograniczenia wpływu na zasób i jakość wód podziemnych wprowadza się strefy ochrony wokół ujęć tych wód.

Strefy ochronne wokół poszczególnych ujęć wody podziemnej ustanawia dyrektor regionalnego zarządu gospodarki wodnej, na wniosek i koszt właściciela ujęcia wody, wskazując zakazy, nakazy, ograniczenia oraz obszary, na których obowiązują. 

Konieczność ustanowienia stref ochronnych wynika z analizy warunków hydrogeologicznych rejonów ujęcia. Zadaniem stref ochronnych jest pełne zabezpieczenie terenu ujęcia oraz obszaru oddziaływania na ujęcie przed przypadkowym lub umyślnym zanieczyszczeniem, co może doprowadzić do pogorszenia jakości zasobów wodnych.

Podstawę ustanowienia takich stref jest podział na II strefy ochrony:

• bezpośredniej
• pośredniej 

Poszczególne strefy podporządkowane są najczęściej następującym zakazom i nakazom:

W granicach obszaru strefy ochrony bezpośredniej

należy :

• odprowadzać  wody opadowe w sposób uniemożliwiający przedostawanie się ich do urządzeń służących do poboru wody,
• zagospodarować teren zielenią.
• odprowadzać poza granicę terenu ochrony bezpośredniej ścieki z urządzeń sanitarnych, służących do użytku osób zatrudnionych przy obsłudze urządzeń służących do poboru wody,
• ograniczyć do niezbędnych potrzeb przebywanie osób niezatrudnionych przy obsłudze urządzeń służących do poboru wody

W granicach obszaru strefy ochrony pośredniej

Na terenach ochrony pośredniej może być zabronione lub ograniczone wykonywanie robót oraz innych czynności powodujących zmniejszenie przydatności ujmowanej wody lub wydajności ujęcia, a w szczególności:

• wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi,
• rolnicze wykorzystanie ścieków,
• przechowywanie lub składowanie odpadów promieniotwórczych,
• stosowanie nawozów oraz środków ochrony roślin,
• budowa autostrad, dróg oraz torów kolejowych,
• wykonywanie robót melioracyjnych oraz wykopów ziemnych,
• lokalizowanie zakładów przemysłowych oraz ferm chowu lub hodowli zwierząt,
• lokalizowanie magazynów produktów ropopochodnych oraz innych substancji a także rurociągów do ich transportu,
• lokalizowanie składowisk odpadów komunalnych lub przemysłowych,
• mycie pojazdów mechanicznych,
• urządzanie parkingów, obozowisk oraz kąpielisk,
• lokalizowanie nowych ujęć wody,
• lokalizowanie cmentarzy oraz grzebanie zwłok zwierzęcych

4.5. Wody powierzchniowe

  Sieć wód powierzchniowych na terenie gminy Gryfino jest stosunkowo dobrze rozwinięta. Wody powierzchniowe zajmują obszar 1 243 ha powierzchni ewidencyjnej gminy. Udział wód w ogólnej powierzchni wynosi około 5 %. Do najważniejszych cieków gminy Gryfino zalicza się rzeki: Odra, Tywa, Omulna i Pniewa. Znajduje się tutaj dość duża ilość jezior.

Gminę charakteryzuje też dobrze rozwinięta sieć kanałów, które wymieniono w tabeli 25.

Wykaz kanałów gminy Gryfino	T a b e l a  25
Nazwa kanału	Długość kanału [km]
Wełtyń-Gardno	3,2
Bartkowo	b.d.
Borzym	b.d.
Babinek-Tywa	b.d.
Krajnik-Żórawie	b.d.
D 1	1,3
R 6	b.d.
D 2	1,1
Żabnica	b.d.
Ordona	3,2
R 2	b.d.
Ż 1	b.d.
Czepino	b.d.
Gryfino-Czepino	3,2
Mniszki	1,2
Szambo	b.d.
Gryfino-Warsztaty	2,0
Krajnik 3	b.d.
Krajnik-Żurawie	b.d.
Betleja	b.d.
Krajnik 2	b.d.
K 2	b.d.
Źróło: Zachodniopomorski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych, Terenowy Oddział Gryfino

Zadaniem kanałów jest odprowadzenie nadmiaru wód z terenów podmokłych.

Główną część zasobów wodnych gminy stanowi obszar Międzyodrza.

4.5.1. Sieć rzeczna

Odra

  Rzeka Odra to ważny element przyrodniczy mający duży wpływ na kształtowanie się środowiska przyrodniczego całej gminy. Dolny odcinek Odry niegdyś  dzielił się na szereg meandrujących ramion i odnóg. Od momentu jej regulacji spowodowanej licznymi powodziami, od miejscowości Widuchowa na 704,1 km rzeka dzieli się na dwa główne ramiona: Odrę Wschodnią  i Odrę Zachodnią. Odra Zachodnia stanowi pierwotne koryto rzeki, natomiast Odra Wschodnia na odcinku od Widuchowej do Gryfina powstała jako sztucznie wykopany przekop. Obecnie większość wód płynie Odrą Wschodnią, która od przekopu Klucz-Ustowo w 730,5 km zwana jest Regalicą. Długość Odry Zachodniej znajdującej się w granicach gminy wynosi 5,7 km, tak więc rzeka ta nie stanowi dla gminy większego znaczenia. Regalica natomiast ma długość 19,2 km w granicach gminy. Obszar pomiędzy Odrą Wschodnią, a Odrą Zachodnią pocięty jest gęstą siecią starorzeczy, kanałów i rozlewisk o łącznej długości ponad 200 km. Nosi on nazwę Międzyodrza.

Odra stanowi istotny element zagospodarowania terenu i występuje w dwóch układach infrastruktury technicznej, w gospodarce wodnej oraz w systemie transportowym jako element jednej z jego gałęzi. Pozostałe cieki tworzące sieć rzeczną gminy to Tywa, Pniewa i Omulna (Struga Wełtyńska), oraz rzeki Krzekna i Bielica.

Tywa

Źródło tej rzeki znajduje się w rejonie wsi Góralice, w gm. Trzcińsko – Zdrój. Całkowita długość rzeki wynosi 47,9 km, rzeka ta przepływa przez szereg jezior, z których największe to jezioro Długie i Bańskie. Powierzchnia zlewni rzeki Tywy wynosi 264,5 km², przepływ miarodajny SNQ obliczony dla przekroju ujściowego rzeki wynosi 0,71 m³/s.  Ujściowy odcinek rzeki to kanał zrzutowy wód pochłodniczych z Elektrowni „Dolna Odra” w pobliżu Gryfina.

Omulna (Struga Wełtyńska)

Długość rzeki nie jest dokładnie znana. Według danych uzyskanych z Urzędu Miasta i Gminy powierzchnia zlewni tej rzeki wynosi 75,4 km².

Pniewa

Rzeka Pniewa bierze swój początek niedaleko miejscowości Gajki, około 1 km na wschód od jeziora Trzemeszno, przez które przepływa. Jej długość wynosi około 10 km. wpływa do Odry Wschodniej.

4.5.1.1. Międzyodrze

Obszar pomiędzy Odrą Wschodnią, a Odrą Zachodnią pocięty jest gęstą siecią starorzeczy, kanałów i rozlewisk o łącznej długości ponad 200 km. Nosi on nazwę Międzyodrza.

Tereny polderowe doliny dolnej Odry zwane zwyczajowo Międzyodrzem zostały utworzone poprzez wielowiekowe, samoistne działanie przyrody oraz przeprowadzone prace regulacyjne w ujściowym odcinku Odry w latach 1907 – 1932. W wyniku prac regulacyjnych powstało dodatkowe koryto rzeki zwane Odrą Wschodnią (Regalicą). Pomiędzy tym rozwidleniem położone są tereny polderowe (wyspy), które położone są wzdłuż linii południka. Na terenie Międzyodrza wyrózniono 3 poldery zalewowe: południowy, środkowy i północny. Środkowy; to polder Gryfiński tzw. „4-ty”. Jego powierzchnia wynosi 2 331 ha. Omawiany obszar jest zadrzewiony w około 6 %. Wody zajmują tutaj 241 ha a wały 101 ha. Polder jest wyniesiony nieznacznie ponad poziom morza (0,2 – 0,6 m n.p.m.) tzw. półdepresja. Obszar polderu jest licznie poprzecinany siecią kanałów, jezior i rezlewisk. Powierzchnia całkowita polderów po stronie polskiej wynosi 5.630 ha i daje możliwość retencjonowania 31 mln m³ wody przy przepływie wody p=10%.

Obecnie na terenie Międzyodrza nie prowadzi się żadnych prac melioryzacyjnych polegających na pogłębianiu kanałów czy usuwaniu roślinności wkraczającej na nowe stanowiska w wyniku eutrofizacji wód powierzchniowych Odry. W wyniku braku prowadzenia jakichkolwiek prac konserwacyjnych, zdolność retencyjna Międzyodrza obniżyła się o około 40%.

4.5.2. Jeziora

Jezioro, to zbiornik wodny wypełniający naturalną nieckę śródlądową, nie mający swobodnej wymiany wód z morzem. Klasyfikację jezior przeprowadza się zwykle w oparciu o sposób powstania misy jeziornej. Inaczej przeprowadzane klasyfikacje mogą brać pod uwagę cechy hydrologiczne, fizyczne, chemiczne i biologiczne jeziora.

Na terenie gminy znajdują się 23 jeziora (powyżej 1 ha), powstałe na skutek obecności lodowca na tym obszarze. Dzięki temu krajobraz gminy jest urozmaicony. Czynnikami kształtującymi misy jezior były: żłobienie i akumulacja lodowca, erozja wód lodowcowych i wytapianie się brył martwego lodu. W zależności od sposobu powstawania wyróżniamy jeziora rynnowe, morenowe oraz sandrowe. Do największych jezior znajdujących się na terenie gminy należą: Jezioro Wełtyńskie oraz Jezioro Steklno. Wykaz największych jezior oraz ich cech morfometrycznych przedstawia tabela 26.

Jeziora i ich cechy morfometryczne				T a b e l a  26
Lp.	Nazwa jeziora	Zlewnia	Powierzchnia [ha]		Objętość [tys. m3]	Głębokość maksymalna [m]
1.	Borzymskie	Tywa – Odra	27,6		1626,5	9,5
2.	Wełtyń	Wełtyński Strumień	349,53		13971,3	11,6
3.	Wirów	Wełtyński Str.	11,0		374,0	7,3
4.	Zamkowe	Wełtyński Str.	18,0		522,0	6,1
5.	Gierland	Wełtyński Str.	15,2		212,8	2,7
6.	Chwarstnica	Wełtyński Str.	9,0		261,0	6,2
7.	Prusino Duże	Wełtyński Str.	17,5		432,5	4,5
8.	Sobieradz	Tywa - Odra	8,4		411,6	4,9
9.	Steklno	Tywa - Odra	47,3		1797,4	8,3
10.	Trzemeszno	Odra	17,3		311,4	3,5

    Źródło: Jeziora Zachodniopomorskie; J. Filipiak, M. Raczyński, Szczecin 2000, informacje z Urzędu Miasta i Gminy

W granicach gminy Gryfino znajdują się również liczne jeziora o powierzchni mniejszej od 1 ha, nie wymienione w tabeli.

4.5.2.1. Kąpieliska

Gmina Gryfino na swym obszarze posiada kąpieliska strzeżone i niestrzeżone.

Problemem jest tutaj brak zorganizowanej plaży przy kąpieliskach dla turystów jednodniowych w pobliżu miasta Gryfina. Jako przykład należy podać plaże w Steklnie i w Wełtyniu, gdzie w okresie letnim przebywa jednorazowo około 250 plażowiczów. Plaże te nie mają odpowiedniego zaplecza sanitarnego co powoduje, iż plaże i tereny przyległe są zanieczyszczone.

Obszar miasta i gminy Gryfino objęty jest nadzorem terenowo-laboratoryjnym nad jakością wody powierzchniowej przeznaczonej do celów rekreacyjnych. Nadzorem zajmuje się Państwowa Powiatowa Inspekcja Sanitarna w Gryfinie.

  W roku 2003 kontrolowane były kąpieliska zlokalizowane przy jeziorach: Wełtyńskim i Steklno oraz Wirów.

Wełtyń

Kąpielisko: ( 3 próbki: prawa strona kąpieliska, lewa strona kąpieliska i środek kąpieliska).

Według orzeczeń PPIS w Gryfinie, z dnia. 16.05.2003r. Nr próby: 479, 480, z dnia. 27.06.2003r. Nr próby: 675, 676, z dnia 18.07.2003r. Nr próby: 768, 769, z dnia 29.08.2003 r. Nr próby 916, 917 – woda pod względem bakteriologicznym spełnia wymagania jakim powinna odpowiadać woda w kąpieliskach oraz nadaje się do celów rekreacyjnych.

Steklno

Kąpielisko: ( 3 próbki: prawa strona kąpieliska, lewa strona kąpieliska i środek kąpieliska).

Według orzeczeń PPIS w Gryfinie, z dnia. 16.05.2003r. Nr próby: 461, 462, z dnia. 27.06.2003r. Nr próby: 651, 652, z dnia 18.07.2003r. Nr próby: 741, 742, z dnia 29.08.2003 r. Nr próby 931, 932 – woda pod względem bakteriologicznym spełnia wymagania jakim powinna odpowiadać woda w kąpieliskach oraz nadaje się do celów rekreacyjnych.

Wirów

Kąpielisko: ( 3 próbki: prawa strona kąpieliska, lewa strona kąpieliska i środek kąpieliska).

Według orzeczeń PPIS w Gryfinie, z dnia. 16.05.2003r. Nr próby: 477, 478, z dnia. 27.06.2003r. Nr próby: 671,672, z dnia 18.07.2003r. Nr próby: 766, 767, z dnia 29.08.2003 r. Nr próby 918, 919 – woda pod względem bakteriologicznym spełnia wymagania jakim powinna odpowiadać woda w kąpieliskach oraz nadaje się do celów rekreacyjnych.

4.5.3. Stawy

Na terenie gminy znajduje się również wiele stawów i zbiorników wodnych wykorzystywanych do hodowli ryb. Tabela 29 zamieszczona poniżej zawiera wykaz tych obiektów. Pozwolenia wodnoprawne na tego typu działalność wydaje Starostwo Powiatowe. 

Wykaz stawów hodowlanych na terenie gminy Gryfino		T a b e l a  27
Nazwa cieku	Lokalizacja		Powierzchnia zalewowa [ha]
rz. Pniewa	Nowe Czarnowo		0,80
rz. Pniewa	Gajki		5,45
rz.Tywa	Borzym Młyn		5,35
rz.Tywa	Wirów Mielenko		15,02
rz. Tywa	Żórawki		0,68
Zlewnia Odra Wschodnia	Gospodarstwo Rybackie Nowe Czarnowo		0,04
Zlewnia Odra Wschodnia	Gospodarstwo rybackie Nowe Czarnowo		0,01
Kanał Zrzutowy Elektrowni Dolna Odra	Zakład Hodowli Ryb Pniewo, Nowe Czarnowo		5,776
Kanał Zrzutowy  Elektrowni  Dolna Odra	Gospodarstwo Rybackie Nowe Czarnowo		0,192
Kanał Zrzutowy  Elektrowni  Dolna Odra	Gospodarstwo Rybackie Nowe Czarnowo		0,404
Kanał Zrzutowy  Elektrowni  Dolna Odra	Ośrodek Hodowli Ryb Nowe Czarnowo		0,866
Kanał Zrzutowy  Elektrowni   Dolna Odra	Ośrodek Hodowli Ryb Nowe Czarnowo		0,462

 Źródło:. Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych Woj. Zachodniopomorskiego T/O Gryfino., Pozwolenia wodnoprawne z lat 1999, 2000, 2001, 2002, 2003 wydane przez Starostwo Powiatowe w Gryfinie

4.5.4. Stan czystości wód powierzchniowych

4.5.4.1. Ocena ekologiczna

Celem ochrony wód w świetle Ustawy “Prawo wodne” z 2001 roku jest utrzymywanie lub poprawa jakości wód tak, aby wody osiągnęły co najmniej dobry stan ekologiczny. Zmiany monitoringu środowiska wodnego w Polsce są wprowadzane z uwzględnieniem postanowień Ramowej Dyrektywy Wodnej 2000/60/UE. Zgodnie z tym dokumentem, określenie stanu ekologicznego wód opiera się, oprócz elementów chemicznych i hydromorfologicznych, także na szeroko rozbudowanych elementach biologicznych. W skład koniecznych badań biologicznych wchodzą: struktura i liczebność flory wodnej, makrobezkręgowców bentosowych i ichtiofauny.

Rutynowe badania monitoringowe wód prowadzone przez WIOŚ mają inny charakter niż wymagane do oceny ekologicznej - opierają się na określeniu zawartości chlorofilu oraz badaniach saprobowości fitoplanktonu. Badania przeprowadzono na 42 stanowiskach wybranych 11 rzek i 8 stanowiskach 4 jezior regionu województwa zachodniopomorskiego. Programem badań objęto strukturę ilościowo-jakościową makrobezkręgowców bentosowych, ichtiofauny i makrofitów. Na terenie gminy Gryfino znalazło się 5 punktów pomiarowych.

Wykaz stanowisk badawczych objętych projektem pilotowym monitoringu biologicznego na terenie gminy Gryfino w 2002 roku.   

				T a b e l a  28
Lp.	Rzeka / Jezioro	Symbol	[km]	Nazwa punktu
Rzeki
1.	Odra Wschodnia	O5	719,0	Gryfino
2.	Tywa	T1	7,0	Szczawno
3.	Tywa	T2	3,0	Ujście do Odry
Jeziora
4.	Wełtyń	jW. 1	-	-
5.	Wełtyń	jW. 2	-	-
Źróło: WIOŚ, 2002 rok.

Na podstawie uzyskanych wyników przeprowadzono ocenę stanu ekologicznego wód zgodnie z zaleceniami Dyrektywy Ramowej, kwalifikując je do pięciu stanów (klas) jakości.

Ocena makrozoobentosu została przeprowadzona w oparciu o indeksy biotyczne (BMWP, TBI) oraz o stosowany obecnie indeks saprobowości. Stan ekologiczny rzek i jezior oceniono jako bardzo dobry i dobry. Najmniej korzystnie wypadła ocena na podstawie wskaźnika saprobowości S, według którego Odra wykazała stan umiarkowany. Najkorzystniej wypadła ocena wskaźnikiem BMWP - stan bardzo dobry i dobry.

  Ocena stanu ekologicznego na podstawie ichtiofauny przeprowadzona została w oparciu o indeks saprobowości S. Stwierdzono stan od umiarkowanego do bardzo dobrego, umiarkowany - na stanowisku Odra, Tywa, jezioro Wełtyń. Oceny na podstawie makrofitów dokonano dla jeziora Wełtyń. Posłużono się wskaźnikiem synantropizacji. Jezioro  oceniono na stan dobry (słabo synantropijne).

4.5.4.2. Stan czystości rzek

Stan czystości rzek występujących na terenie gminy Gryfino kontroluje Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Szczecinie. Sieć rzeczną tworzy przede wszystkim rzeka Odra i Tywa. 

  Metodyka oceny jakości wód polega na określeniu stopnia ich zanieczyszczenia i zaliczeniu do jednej z klas czystości. Polskie przepisy prawne definiują trzy klasy czystości wód powierzchniowych, przypisując każdej z klas różne potencjalne wykorzystanie wody:

• wody I klasy, nadające się do:
  1. zaopatrzenia ludności w wodę do picia,
  2. zaopatrzenia zakładów wymagających wody o jakości wody do picia,
  3. bytowania w warunkach naturalnych ryb łososiowatych.
• wody II klasy, nadające się do:
  1. bytowania w warunkach naturalnych ryb innych niż łososiowate,
  2. chowu i hodowli zwierząt gospodarskich,
  3. celów rekreacyjnych, uprawiania sportów wodnych oraz urządzania zorganizowanych kąpielisk;
• wody III klasy, nadające się do:
  1. zaopatrzenia zakładów innych niż zakłady wymagające wody o jakości wody do picia,
  2. nawadniania terenów rolniczych, wykorzystywanych do upraw ogrodniczych oraz upraw pod szkłem i pod osłonami z innych materiałów.

Wody, których parametry są wyższe od dopuszczalnych dla klasy III określa się jako pozaklasowe, nie odpowiadające normatywom (non).

Dla każdej z wymienionych trzech klas czystości ustalone są normy w postaci dopuszczalnych wartości poszczególnych wskaźników zanieczyszczeń.

Wynikową ocenę jakości wód opracowano w odniesieniu do grup parametrów charakteryzujących określony rodzaj zanieczyszczeń, uwzględniających:

• substancje organiczne,
• zasolenie,
• ilości niesionych zawiesin,
• związki biogenne,
• zanieczyszczenia specyficzne
• stan sanitarny.

Na podstawie  wieloletnich badań przeprowadzonych przez WIOŚ Szczecin, uzyskano dane na temat rzek:

Odra

            Na terenie gminy Gryfino istnieje stanowisko sieci krajowej - punkt pomiarowy Odry Wschodniej. Znajduje się on poniżej Gryfina, na 719 km biegu rzeki, gdzie przeprowadzono pomiary czystości rzeki. W tabeli nr 29 przedstawiono wyniki pomiarów z poprzednich lat dla tego punktu pomiarowego.

Grupa wskaźników zanieczyszczenia									T a b e l a  29
Rok	Substancje organiczne		Substancje mineralne		Substancje biogenne		zawiesina	Stan sanitarny		hydrobiologia
	klasa	Parametry decydujące	klasa	Parametry decydujące	klasa	Parametry decydujące	klasa	klasa		Senton/ chlorofil „a”
1998	II	BZT5, ChZMn, ChZTCr	I		non	Fosfor ogólny	III	III		II/non
1999*	-	-	-	-	-	-	-	-		-
2000	II	BZT5, ChZMn, ChZTCr	II	Subst. Rozp.	III	Fosfor ogólny	II	III		II/non
2001	II	BZT5, ChZMn, ChZTCr	II	Subst. Rozp.	III	Fosfor ogólny	I	III		II/non

* - Wskaźnik zanieczyszczenia rzeki w roku 1999 r. określa III klasa czystości bez podziału na grupy. 

Należy pamiętać, iż Odra jest rzeką graniczną. Przyjmuje ona zanieczyszczenia nie tylko z Polski ale także z Republiki Czeskiej i Niemiec. Problemy sanitarne i ekologiczne tych krajów mają więc duży wpływ na stopień zanieczyszczenia Odry.

Wieloletnie badania Państwowej Inspekcji Ochrony Środowiska wykazują stałą poprawę jakości wód napływających z górnego biegu rzeki. W latach 70-tych w Odrze, podobnie jak w innych rzekach, obserwowano systematyczne pogarszanie stanu sanitarnego i wzrost użyźnienia wód. Jednak już w latach 90 - tych w Odrze poniżej ujścia Warty stwierdzono wyraźną poprawę stanu sanitarnego rzeki. Tak więc, oceniając stan czystości rzeki Odry na omawianym terenie, należy zwrócić uwagę na poprawę jej stanu sanitarnego. Odra Zachodnia od jazu w Widuchowej do granic Szczecina nie przyjmuje ze strony polskiej żadnych ścieków i jakość jej wód ulega ciągłej poprawie. Od 1997 roku miano Coli nie przekracza tu granicy norm III klasy czystości. Wody prawego ramienia Odry (Odry Wschodniej), oceniając liczbę bakterii Coli typu kałowego klasyfikuje do III klasy czystości, a w rejonie autostrady do klasy II.

Tywa

Badania jakości wód Tywy były przeprowadzone w roku 1998 przez WIOŚ Szczecin. W przekrojach monitoringu krajowego w obszarze gminy Gryfino monitorowano rzekę w trzech punktach pomiarowych: w Borzymiu, w m. Szczawno, oraz przed ujściem do Odry. Poniżej przedstawiono wyniki bezpośredniej oceny jakości wód w tych punktach.

Grupa wskaźników zanieczyszczenia								T a b e l a  30
Stanowisko Pomiarowe [km]	Substancje organiczne		Substancje mineralne		Substancje biogenne		zawiesina		Stan sanitarny	hydrobiologia
	klasa	Parametry decydujące	klasa	Parametry decydujące	klasa	Parametry decydujące	klasa		klasa	Senton/ chlorofil „a”
Borzym [14,7]	II	ChZMn, ChZTCr	I	-	III	azotany	I		II	II / III
Szczawno[7,0]	II	ChZMn, ChZTCr	I	-	III	azotany	I		II	II / II
Ujście do Odry [3,0]	II	BZT5, ChZMn, ChZTCr	I	-	III	azotany	II		III	II / II

Stan czystości wód Tywy określono na podstawie 12 comiesięcznych badań analitycznych przeprowadzonych na stanowiskach wymienionych powyżej, będących w obszarze gminy. O wyniku klasyfikacji decydowały stężenia azotu azotynowego, stan sanitarny oraz chlorofil „a”.

W wodach Tywy wypływającej z jeziora Bańskiego stwierdzono pogorszenie stanu sanitarnego wód. Miano Coli typu kałowego klasyfikuje te wody do III klasy. W ocenie według parametrów fizykochemicznych spełnione były wymagania klasy II, o czym decydowało stężenie fosforu ogólnego. Z biegiem rzeki skażenie bakteriologiczne wód zmniejszyło się i aż do przekroju ujściowego stan sanitarny spełniał wymagania norm II klasy. W rejonie ujścia do Odry liczba bakterii Coli typu kałowego ponownie klasyfikowała wody Tywy do III klasy. W ocenie dokonanej na podstawie parametrów fizykochemicznych wody Tywy, od przekroju w Lubanowie (gm. Banie), do ujścia ,zaliczono do III klasy. W rejonie tym stężenia azotu azotynowego sporadycznie przekraczały poziom II klasy i były przyczyną obniżenia wyniku oceny. W przekroju poniżej Lubanowa w miesiącach letnich zaobserwowano również niskie natlenienie wód.

4.5.4.3. Stan czystości jezior

Wody w zbiornikach wodnych są narażone na zanieczyszczenia ze względu na położenie w zagłębieniach terenu. Podlegają one wpływom otaczającego obszaru związanym ze spływem wód powierzchniowych zawierających związki biogenne. Substancje zanieczyszczające mogą być trwale kumulowane w osadach dennych jezior.

Na terenie gminy Gryfino oceną stanu czystości wód w jeziorach zajmuje się WIOŚ w Szczecinie. Klasyfikacja jezior prowadzona jest na podstawie badań wykonywanych zgodnie z programem opracowanym przez Instytut  Ochrony Środowiska w Warszawie i opiera się ona na określeniu zasobności wód w związki mineralne i organiczne oraz stwierdzeniu eutrofizacji. Jakość tych wód oceniana jest według 3 klas czystości :

Klasa I – wody bardzo czyste,

Klasa II – wody nieznacznie zanieczyszczone i zanieczyszczone,

Klasa III – wody silnie zanieczyszczone.

Wody jezior nie spełniające parametrów dla klasy III są określane jako pozaklasowe – PK.

Zadaniem monitoringu jezior jest określenie jakości wód. Jego podstawą jest ocena stopnia użyźnienia, a szczególnie skutków zwielokrotnionej produkcji pierwotnej. Dotyczą one zmiany barwy toni wodnej, zapachu, przezroczystości, obecności zawiesiny organicznej, a także deficytów tlenowych w warstwie przydennej. W konsekwencji mogą wystąpić zaburzenia w gospodarce rybackiej oraz znaczące ograniczenia przydatności jezior do rekreacji. Klasyfikacja jezior jest prowadzona na podstawie badań wykonywanych zgodnie z programem Systemu Oceny Jakości Jezior (SOJJ), opracowanym przez Instytut Ochrony Środowiska w Warszawie. Według programu SOJJ ocena wód jezior opiera się na określeniu zasobności wód w związki mineralne i organiczne (azot ogólny i mineralny, ortofosforany, fosfor ogólny) i stwierdzeniu rezultatów eutrofizacji.

Integralną częścią oceny jezior według obowiązującego programu SOJJ jest określenie stopnia podatności na degradację, która jest obliczana na podstawie wskaźników morfometryczno-zlewniowych. Pod uwagę brane są następujące parametry: głębokość średnia, termiczne uwarstwienie wód jeziora, wymiana wód, długość linii brzegowej, wielkość zlewni całkowitej i zagospodarowanie zlewni bezpośredniej. Podatność na degradację określana jest w sposób następujący: I kategoria – akwen odporny, II kategoria – odporność względna, III kategoria – akwen o niskiej odporności, poza kategorią – brak odporności (PK).

Z jezior gminy Gryfino przebadano tylko Jezioro Wełtyń. Badania te zostały przeprowadzone w 1995 roku, i wykazały, iż Jezioro Wełtyń znajduje się w zlewni Wełtyńskiej Strugi, charakteryzuje się II klasą czystości oraz III klasą podatności na degradację.

Na podstawie powyższych badań trudno jest przeprowadzić analizę zmian jakości wód, z uwagi na małą częstotliwość wykonywania badań oraz znikomą ilością jezior obejmowanych tymi badaniami. Z szerszych analiz wynika, że jeziora gminy Gryfino są zanieczyszczone i mieszczą się w II i III klasie czystości. Warto zwrócić uwagę na potrzebę przeprowadzania badań czystości wód jezior ze względu na możliwość przeprowadzenia celniejszych analiz i odpowiedniego zareagowania.

4.5.5. Żródła i tendencje przeobrażeń wód powierzchniowych

  W odniesieniu do wód administrowanych, statutowym zadaniem RZGW Szczecin jest utrzymanie na określonych przez Ministra Środowiska wodach, koryt rzek i kanałów oraz istniejących budowli regulacyjnych i hydrotechnicznych w należytym stanie technicznym, a także realizowanie na tych wodach zadań inwestycyjnych. Działania takie prowadzą niestety do przeobrażeń i znaczących zmian stosunków wodnych.

  Przyjęty wcześniej system regulacji stosunków wodnych uznawał za podstawowe narzędzie dla regulacji koryta, zastosowanie obustronne ostróg (tam poprzecznych) oraz wykonywanie przekopów „ucinających” meandry. Zabudowę techniczną brzegów rzeki Odry Wschodniej i Odry Zachodniej w granicach gminy stanowią generalnie opaski brzegowe i ubezpieczenia różnych typów. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Szczecinie na podstawie wieloletnich obserwacji w trakcie prac remontowych i modernizacyjnych obszarów systemów wodnych gminy stwierdził, iż istniejąca zabudowa regulacyjna nie spełnia swojej funkcji nie tylko ze względu na zły stan techniczny, ale także ze względu na jej wadliwy system. Dzisiejsza wiedza o naturalnych procesach zachodzących w korytach rzek nizinnych – takich jak Odra – pozwala na sformułowanie rodzaju i zakresu niezbędnych prac modyfikujących zarówno geometrię koryta, jak i system jego zabudowy.

  Analizując formy korzystania z wód powierzchniowych w gminie można stwierdzić, iż do najważniejszych elementów zmian antropogenicznych można zaliczyć:

• zmiany sieci hydrograficznej spowodowane melioracyjną przebudową koryt niewielkich cieków,
• osuszenie podmokłych terenów jako efekt melioracji;
• zabudowa techniczna rzek (podpiętrzenia progowe, jazy), zastawki progowe na rowach melioracyjnych (Małe Elektrownie Wodne w miejscowościach Szczawno i Wirówek );
• zanieczyszczenia płytkich wód podziemnych na terenie niektórych jednostek osadniczych (bezodpływowe zbiorniki, oczyszczalnie przydomowe, kolektory opadowe);
• zanieczyszczenie płytkich wód podziemnych na obszarach „dzikich” wysypisk śmieci;
• bakteriologiczne zanieczyszczenie cieków (zrzuty ścieków, kąpieliska),
• zanieczyszczenia związkami biogennymi w stawach hodowlanych.
  - ekspansywna hodowla ryb (stawy rybne utworzone na podpiętrzonych ciekach oraz zbiornikach wodnych, w miejscowościach Wirów, Mielenko, Żórawki);
• zanieczyszczenie wody na cele przeciwpożarowe (zbiorniki wodne, mała retencja w miejscowości Radziszewo);
• zmiana walorów fizycznych i chemicznych poprzez gospodarcze wykorzystanie wód (kompleks sportowy w Gryfinie – woda nie uzdatniana służy wyłącznie do podlewania trawiastych płyt boiskowych oraz terenów rekreacyjnych);

Według posiadanych informacji z powiatowego Programu Ochrony Środowiska - na terenie gminy Gryfino nie pobiera się wód powierzchniowych na cele socjalno - bytowe oraz do picia.

4.5.5.1. Melioracje

  Powierzchnia gruntów zmeliorowanych w gminie Gryfino wynosi łącznie 4 123 ha. Obszary zmeliorowane obejmują 3 366 ha gruntów ornych i 757 ha użytków zielonych. Długość rowów na terenie gminy wynosi 156,2 km.

Należy zwrócić uwagę, że każdy system melioracyjny wymaga kontroli i remontów zniszczonych systemów drenażowych. Niefunkcjonalny system melioracyjny powoduje zniszczenia poprzez podtopienia zagrożonych obszarów.

4.5.5.2. Urządzenia wodne

Na terenie gminy Gryfino znajdują się następujące urządzenia wodne o różnych przeznaczeniach: regulacja, nawodnienia, mała elektrownia wodna. 

Wykaz urządzeń wodnych na terenie gminy Gryfino						T a b e l a  31
Nazwa cieku	[km]	Miejscowość	Obiekt	Cel użytkowania	Dopuszczalna wysokość piętrzenia [m]		Rodzaj konstrukcji i stan techniczny
1	2	3	4	5	6		7
Kanał Autostrada Wełtyn	2,6	Radziszewo	zastawka	p.poż	9,6		b.d.
Kanał Gardno – Wełtyń	0+625	Gardno	przepust z piętrzeniem	nawodnienia	1,0		Beton / dobry
Kanał Gryfino - Czepino	2+300	Gryfino	przepust z zastawką	regulacja	0,6		Beton / dobry
Rz. Pniewa	1+900	Krajnik	zastawka	regulacja	1,5		Beton / dotateczny
Rz. Pniewa	8+700	Gajki	zastawka piętrząca	retencja	1,0		Beton / dobry
Kanał Nowe Czarnowo – Tywa	5+150	Nowe Czarnowo	zastawka	pobór wody	0,85		b.d.
Rz. Tywa	9+750	Wirów Mielenko	jaz	hodowla ryb nawadnianie	3,0		Beton / zły
Rz. Tywa	4+553	Szczawno	jaz	Mała Elektrownia Wodna	1,10		Beton / dostateczny
Rz. Tywa	11+785	Osuch	jaz	ujęcie wody dla stawów, Mała Elektrownia Wodna	3,0		Beton / dobry
Rz. Tywa	16+280	Borzym - Młyn	zastawka	pobór wody dla potrzeb stawów rybnych -retencja	3,0		Beton / zły
Tywa	6+025	Wirówek	jaz	Mała Elektrownia Wodna	3,0		Beton /dobry
Tywa	1+890	Żórawki	jaz	Mała Elektrownia Wodna	3,75		Beton /dobry
Tywa Kanał Bartkowo	1+000	Bartkowo	zastawka	nawodnienia	1,0		Beton /dobry

Źródło: Pozwolenia wodnoprawne z lat 1999, 2000, 2001, 2002, 2003 wydane przez Starostwo Powiatowe w Gryfinie, Ankieta sporządzona na potrzeby opracowania, Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Szczecinie, Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych Woj. Zachodniopomorskiego T/O Gryfino.

4.5.5.3. Punktowe źródła przeobrażeń

Do zanieczyszczeń punktowych, stwarzających bardzo poważne zagrożenie dla czystości wód powierzchniowych należą przede wszystkim:

• bezpośrednie zrzuty surowych ścieków bytowo – gospodarczych do cieków  wodnych (na nieskanalizowanych obszarach);
• zrzuty niedostatecznie oczyszczonych ścieków (nieodpowiadających warunkom pozwolenia wodnoprawnego);
• zrzuty wód pochłodniczych;
• zrzuty niedostatecznie oczyszczonych ścieków deszczowych;

Do ważniejszych źródeł przeobrażeń stwarzających pogorszenie jakości wód powierzchniowych na terenie gminy Gryfino należy zaliczyć Zespół Elektrowni Dolna Odra S.A. w Nowym Czarnowie. Zakład ten posiada pozwolenia na wprowadzanie ścieków z terenu zakładu do wód powierzchniowych pięcioma wylotami.

Poszczególne wyloty odprowadzają:

• W 1. - wody pochłodnicze,
• W 2. - oczyszczone ścieki socjalno – bytowe,
• W 3. - ścieki zmieszane z oczyszczalni ścieków przemysłowo – deszczowych i oczyszczalni ścieków z Instalacji Odsiarczania Spalin,
• W 4. - ścieki opadowe z terenu placu manewrowego,
• W 5. - ścieki opadowe z terenu parkingu samochodowego,

Dla wszystkich tych wylotów oprócz wylotu „W 4.” bezpośrednim odbiornikiem ścieków jest Kanał Ciepły (kanał zrzutowy), a pośrednio odbiornikiem jest Odra Wschodnia. Tylko dla wylotu „W 4.” bezpośrednim odbiornikiem jest Kanał Zimny (kanał dopływowy), a pośrednim - tak jak i dla innych wylotów -  Odra Wschodnia. Dopuszczalne stężenia zanieczyszczeń dla ścieków oczyszczonych tego zakładu przemysłowego przedstawiono w tabeli 32.

Przy eksploatacji oczyszczalni ścieków przywiązuje się uwagę do ilości i jakości odprowadzanych ścieków. Przy ilości odprowadzania ścieków chodzi tu o możliwość przyjęcia przez środowisko danej ilości oczyszczonych ścieków oraz jego zdolności renaturalizacyjnych. Odprowadzane przez oczyszczalnie ścieki oczyszczone muszą spełniać normy określone dopuszczalnymi stężeniami zanieczyszczeń. Są one określone  w pozwoleniu wodnoprawnym danego obiektu. Dopuszczalne stężenia zanieczyszczeń określone dla każdej z istniejących oczyszczalni ścieków z terenu gminy Gryfino przedstawia tabela 32. Odbiornikami oczyszczonych ścieków, najbardziej narażonymi na zanieczyszczenie na terenie gminy są: Jezioro Brudzno, Jezioro Wełtyń, rzeka Odra Wschodnia, pośrednio Jezioro Borzym oraz Kanał Autostrada – Wełtyń i Kanał Babinek – Tywa.

Wykaz istniejących na terenie gminy Gryfino oczyszczalni ścieków wraz z określeniem ich stężeń zanieczyszczeń ścieków				T a b e l a  32
Miejscowość	Administrator	Dopuszczalna wielkość stężenia zanieczyszczeń  ścieków oczyszczonych
1	2	3
Gardno	Przedsiębiorstwo Usług Komunalnych Sp. z o.o. w Gryfinie	BZT5	25,0 mg O2/dm3
		CHZT	75,0 mg O2/dm3
		Zawiesina ogólna	35,0 mg/dm3
		Azot ogólny	25,0 mg Nog/ dm3
		Fosfor ogólny	5,0 mg Pog/ dm3
		odczyn	6,5 – 9,0 pH
Gryfino	Przedsiębiorstwo Usług Komunalnych Sp. z o.o. w Gryfinie	BZT5	25,0 mg O2/dm3
		CHZT	75,0 mg O2/dm3
		Zawiesina ogólna	35,0 mg/dm3
		Azot ogólny	25,0 mg Nog/ dm3
		Fosfor ogólny	5,0 mg Pog/ dm3
		odczyn	6,5 – 9,0 pH
Gryfino	GRYFSKAND Sp. z o.o. w Gryfinie	BZT5	25,0 mg O2/dm3
		CHZT	75,0 mg O2/dm3
		Zawiesina ogólna	35,0 mg/dm3
		Azot ogólny	25,0 mg Nog/ dm3
		Fosfor ogólny	5,0 mg Pog/ dm3
		odczyn	6,5 – 9,0 pH
Gryfino (wyspa na j. Wełtyń)	Spółdzielnia Spożywców „Społem” w Gryfinie	BZT5	28,0 mg O2/dm3
		CHZT	64,4 mg O2/dm3
		Zawiesina ogólna	10,6 mg/dm3
		Azot ogólny	16,2 mg Nog/ dm3
		Fosfor ogólny	3,7 mg Pog/ dm3
		odczyn	6,5 – 9,0 pH
Nowe Czarnowo	Elektrownia „Dolna Odra” oczyszczalnia ścieków - Wylot - 1 odprowadzający wody pochłodnicze	-dopuszczalna temperatura wód pochłodniczych w profilu zrzutu tj. km 0+0,0 w biegu kanału zrzutowego +30oC, przy temperaturze naturalnej wody w Odrze Wschodniej do + 22oC lecz maksymalnie + 32oC  przy temperaturze naturalnej wody w Odrze Wschodniej powyżej + 22,0 oC - dopuszczalna temperatura wody w Odrze poniżej kanału zrzutowego, przy założeniu pełnego wymieszania w profilu Gryfino do + 22,0 oC, natomiast przy temperaturze naturalnej wody w Odrze od + 22,5 oC do + 24,0 oC dopuszcza się przekroczenie tej temperatury o 2 oC, przy temperaturze naturalnej wody w Odrze powyżej + 24 oC dopuszcza się przekroczenie tej temperatury o 1,5 oC lecz maksymalnie do + 27 oC.

1	2	3
Nowe Czarnowo	Elektrownia „Dolna Odra” oczyszczalnia ścieków - Wylot - 2 odprowadzający ścieki socjalno-bytowe	BZT5	25,0 mg O2/dm3
		CHZT	100,0 mg O2/dm3
		Zawiesina ogólna	25,0 mg/dm3
		Azot ogólny	30,0 mg Nog/ dm3
		Fosfor ogólny	5,0 mg Pog/ dm3
		odczyn	6,5 – 9,0 pH
Nowe Czarnowo	Elektrownia „Dolna Odra” oczyszczalnia ścieków - Wylot - 3 odprowadzający oczyszczone ścieki zmieszane przemysłowo-deszczowe ze ściekami z oczyszczalni Instalacji Odsiarczania Spalin.	BZT5	20,0 mg O2/dm3
		CHZT	130,0 mg O2/dm3
		Zawiesina ogólna	50,0 mg/dm3
		odczyn	6,5 – 9,0 pH
Nowe Czarnowo	Elektrownia „Dolna Odra” oczyszczalnia ścieków - Wylot - 4 odprowadzający ścieki opadowe	CHZT	100,0 mg O2/dm3
		Zawiesina ogólna	50,0 mg/dm3
		odczyn	6,5 – 9,0 pH
		Ekstrakt eterowy	30,0 mg/dm3
		Substancje ropopochodne	15,0 mg/dm3
Nowe Czarnowo	Elektrownia „Dolna Odra” oczyszczalnia ścieków - Wylot - 5 odprowadzający ścieki opadowe	CHZT	125,0 mg O2/dm3
		Zawiesina ogólna	50,0 mg/dm3
		odczyn	6,5 – 9,0 pH
		Ekstrakt eterowy	25,0 mg/dm3
		Substancje ropopochodne	10,0 mg Pog/ dm3
Sobiemyśl	Przedsiębiorstwo Usług Komunalnych Sp. z o.o. w Gryfinie	BZT5	25,0 mg O2/dm3
		CHZT	80,0 mg O2/dm3
		Zawiesina ogólna	25,0 mg/dm3
		Azot ogólny	25,0 mg Nog/ dm3
		Fosfor ogólny	2,5 mg Pog/ dm3
		odczyn	6,5 – 9,0 pH
Stare Brynki	Przedsiębiorstwo Usług Komunalnych Sp. z o.o. w Gryfinie	BZT5	30,0 mg O2/dm3
		CHZT	75,0 mg O2/dm3
		Zawiesina ogólna	30,0 mg/dm3
		Azot ogólny	30,0 mg Nog/ dm3
		Fosfor ogólny	5,0 mg Pog/ dm3
		odczyn	6,5 – 9,0 pH
Steklno	Przedsiębiorstwo Usług Komunalnych Sp. z o.o. w Gryfinie	BZT5	30,0 mg O2/dm3
		CHZT	150,0 mg O2/dm3
		Zawiesina ogólna	50,0 mg/dm3
		Azot ogólny	30,0 mg Nog/ dm3
		Fosfor ogólny	5,0 mg Pog/ dm3
		odczyn	6,5 – 9,0 pH

¹⁾ – przepustowość oczyszczalni po modernizacji, * - decyzja na rozbudowę i modernizację oczyszczalni równoważna z pozwoleniem wodnoprawnym

Źródło: dane przekazane przez Starostwo Powiatowe, dane WIOŚ Szczecin, pozwolenia wodnoprawne z lat od 1999 do 03.06.2003

Zrzuty ścieków surowych bytowo – gospodarczych mogą wynikać z dużej ilości znajdujących się na terenie gminy zbiorników bezodpływowych. Na podstawie inwentaryzacji sporządzonej w rozdziale III pkt. 3.1.2.4. przeprowadzono analizę. Na terenie gminy 1824 mieszkań jest podłączonych do bezodpływowych zbiorników. Biorąc pod uwagę, iż każde mieszkanie jest zamieszkałe przez około 4 osoby można wysnuć wniosek, że 23,15 % ludności gminy ze względu na brak podłączenia do sieci kanalizacji gromadzi powstające nieczystości płynne w tzw. szambach (zbiornikach bezodpływowych). Jest to dość znaczny odsetek ludności korzystających z tych urządzeń. Dlatego też ważne jest, aby odpowiednie organy z ramienia samorządu terytorialnego kontrolowały ilość i jakość ścieków a same zbiorniki bezodpływowe były odpowiednio ewidencjonowane i kontrolowane pod względem ich stanu technicznego.

Przy omawianiu tego problemu, oprócz oczyszczalni ścieków i bezodpływowych zbiorników należy wspomnieć też o urządzeniach do zbierania i oczyszczania wód deszczowych. W gminie Gryfino takich urządzeń jest 11. Ich charakterystykę przedstawiono w rozdziale III pkt. 3.1.2.5.. Urządzenia te spełniają rolę filtra, który oczyszcza ścieki deszczowe. Sprawność techniczna tych urządzeń znacząco wpływa na jakość odprowadzanych ścieków. W przypadku ich niesprawności stają się one potencjalnym źródłem zagrożeń środowiska przyrodniczego poprzez jego zanieczyszczenie niedostatecznie oczyszczonymi ściekami deszczowymi.

4.5.5.4. Obszarowe źródła przeobrażeń

Do czynników wpływających na jakość wód powierzchniowych należą uwarunkowania naturalne, takie jak warunki klimatyczne i hydrologiczne, czy zdolność samooczyszczania oraz zanieczyszczenia antropogeniczne.

Znaczną część zanieczyszczeń trafiających do wód powierzchniowych stanowią zanieczyszczenia obszarowe. Źródłem tych zanieczyszczeń są przede wszystkim:

• rolnictwo, co wynika głównie z faktu stosowania nawozów sztucznych i naturalnych, a także środków ochrony roślin (obecnie w ilościach malejących),
• hodowla zwierząt poprzez niewłaściwe składowanie obornika i gnojowicy oraz ich niewłaściwe, zbyt duże lub zbyt częste stosowanie na polach,
• niedostateczna infrastruktura odprowadzająca ścieki bytowo – gospodarcze, zwłaszcza w miejscowościach korzystających z wodociągów oraz na obszarach rekreacji, zarówno zbiorowej jak i indywidualnej, usytuowanych w sąsiedztwie jezior.

Źródłami obszarowego zanieczyszczenia wód na obszarze gminy są głównie spływy powierzchniowe z terenów rolniczej przestrzeni produkcyjnej. Spływom zanieczyszczeń obszarowych i ich migracji do wód sprzyja intensywne urzeźbienie terenu, dość gęsta sieć systemów drenarskich i rowów melioracyjnych i kanałów. Dodatkowym problemem jest fakt, iż obszary rolnicze gminy charakteryzują się bardzo małą powierzchnią zalesień i zadrzewień śródpolnych oraz brakiem czynnych zielonych stref ochronnych.